Kreta to nie tylko bajeczne plaże, starożytne zabytki i niesamowite góry. To wyspa, gdzie jedzenie jest prawdziwą religią, a każdy posiłek to małe święto! Kiedy pierwszy raz wylądowałam na kreteńskiej ziemi, nie przypuszczałam, że to właśnie lokalna kuchnia skradnie moje serce. Proste składniki, niesamowite smaki i bezpretensjonalne podejście do gotowania – oto kwintesencja kreteńskiej filozofii jedzenia. Przygotujcie się na smakową podróż po wyspie Minosa, która sprawi, że Wasze kubki smakowe oszaleją!
Kreteńska dieta – źródło długowieczności i zdrowia
Zanim wgryziesz się w kreteńskie przysmaki, warto wiedzieć, że to właśnie tutejsza dieta jest uważana za jedną z najzdrowszych na świecie. Kreteńczycy żyją długo i w dobrej kondycji, a ich sposób odżywiania stał się podstawą słynnej diety śródziemnomorskiej. I nie, to nie jest kolejna modna dieta-cud!
Oliwa z oliwek leje się tu strumieniami – Kreteńczycy używają jej do WSZYSTKIEGO. Jest podstawą każdej potrawy i często zastępuje masło czy inne tłuszcze. Dosłownie czuć ją w powietrzu, gdy spaceruje się między gajami oliwnymi. Do tego świeże warzywa, zioła rosnące na zboczach gór, lokalne sery i umiarkowane ilości mięsa. Brzmi prosto? Bo takie jest!
„Jedz to, co daje ziemia” – powiedział mi kiedyś Jorgos, właściciel małej tawerny w Chanii. „Nie kombinuj, nie przetwarzaj, nie dodawaj chemii. Po prostu jedz to, co natura dała nam na wyspie”. Ta filozofia jest widoczna w każdym kreteńskim daniu.
Mezedes – kreteńskie „małe co nieco”
Zapomnij o koncepcie przystawki, dania głównego i deseru. Na Krecie królują mezedes – małe przekąski, które zazwyczaj zamawia się do wspólnego stołu. To idealna opcja dla niezdecydowanych, bo możesz spróbować mnóstwa różnych smaków za jednym zamachem!
Absolutnym hitem, bez którego nie wyobrażam sobie wizyty na Krecie, jest dakos (lub ntakos) – coś, co początkowo wzięłam za zwykłą, twardą jak kamień grzankę. Ale wystarczyło, że gospodarz polał ją odrobiną wody, by zmiękła, a następnie warstwą oliwy, tartych pomidorów i pokruszonego sera mizithra. Niebo w gębie! Prosta przekąska, która bije na głowę wymyślne dania z gwiazdkowych restauracji.
Inny obowiązkowy punkt to tzatziki – tak, to to samo, co znasz z wakacji w Grecji, ale kreteńska wersja jest gęstsza i bardziej czosnkowa. Idealnie komponuje się z chlebem i oliwą. A mówiąc o oliwie – często w tawernach dostaniesz mały talerzyk z lokalną oliwą wymieszaną z ziołami i octem balsamicznym, idealną do maczania chleba. Już po kilku dniach będziesz to robić jak miejscowy – chleb w jednej ręce, kieliszek rakii w drugiej!
Lokalne sery – nie tylko feta!
Grecja to kraj sera, a Kreta to kraina serowych cudów. Tak, wszyscy znamy fetę (choć nawiasem mówiąc, Kreteńczycy często nazywają ją po prostu „białym serem”), ale lokalne odmiany to zupełnie inna bajka!
Pamiętam, jak trafiłam do małej wioski w górach Psitorikia, gdzie starszy pan pokazał mi, jak robi ser graviera – twardy, żółty ser o słodkawym posmaku, który dojrzewa w specjalnych jaskiniach. Z dumą opowiadał, że jego kozy jedzą tylko dzikie zioła rosnące na górskich zboczach, dzięki czemu ser ma niepowtarzalny smak. I nie ściemniał – różnica była kolosalna!
Nie możesz też opuścić wyspy bez spróbowania mizithry – miękkiego, białego sera podobnego do ricotty, używanego zarówno w daniach słonych, jak i deserach. A jeśli trafisz na stathato – dojrzewający ser zawijany w liście winogron i suszony – nie zastanawiaj się, tylko bierz! Jest ostry jak diabli, ale wart każdej kropli potu na czole!
Sarikopitakia – serowe kieszonki szczęścia
Skoro już przy serach jesteśmy – musisz spróbować sarikopitakia, malutkich pierożków wypełnionych serem mizithra, smażonych i podawanych z miodem. Nazwa pochodzi od charakterystycznego nakrycia głowy, które noszą mężczyźni w niektórych częściach Krety (sariki), bo kształt tych pierożków podobno je przypomina. Dla mnie to jednak po prostu „serowe kieszonki szczęścia” – gdy pierwszy raz je jadłam w małej tawernie w Retimno, prawie popłakałam się ze szczęścia!
Mięsne specjały kreteńskiej kuchni
Jeśli jesteś mięsożercą, Kreta cię nie zawiedzie. Tutaj mięso to nie codzienna przekąska, ale prawdziwe święto, często przygotowywane na specjalne okazje. Jagnięcina króluje niepodzielnie, choć nie brakuje też innych mięs.
Antikristo to tradycyjny sposób pieczenia jagnięciny – kawałki nabija się na długie szpikulce i ustawia pionowo wokół ogniska. Mięso piecze się powoli, absorbując aromat dymu. Kiedyś miałam okazję uczestniczyć w takiej uczcie w górskiej wiosce podczas lokalnego festiwalu. Siedzieliśmy do rana, jedząc mięso rękoma, popijając rakiję i śpiewając z miejscowymi. To było doświadczenie, które trudno opisać – trzeba przeżyć!
Innym specjałem jest stifado – powolnie duszone mięso (często królik) z masą małych cebulek i przyprawami. Aromat cynamonu i goździków miesza się tu z kwaśnymi pomidorami i słodkimi cebulkami, tworząc niesamowity bukiet smaków. A souvlaki? To na Krecie nie jest zwykły szaszłyk – tutaj mięso marynuje się w mieszance ziół i oliwy, dzięki czemu jest nieziemsko soczyste.
Owoce morza – smak kreteńskiego wybrzeża
Będąc na wyspie, grzechem byłoby nie spróbować owoców morza. Kreteńskie tawerny przy plażach serwują rybki tak świeże, że czasem mam wrażenie, że jeszcze oddychają! Sposób ich przyrządzania? Maksymalnie prosty – grill, oliwa, cytryna, może odrobina oregano. Nic więcej nie potrzeba!
Ośmiornice suszone na słońcu, a potem grillowane, to kolejny przysmak, którego nie można przegapić. Za pierwszym razem wydawały mi się zbyt gumowate, ale miejscowy rybak nauczył mnie, że trzeba je najpierw dobrze wytrzepać o skały (dosłownie!), a potem długo gotować. Efekt? Miękkie jak masło!
A propos ośmiornic – pamiętam, jak w małej wiosce rybackiej zobaczyłam starszego pana, który tłukł czymś zawzięcie o betonowy pomost. „Co on robi?” – zapytałam przewodnika. „Przygotowuje kolację” – odpowiedział ze śmiechem. Tak właśnie ośmiornice stają się jadalne – trzeba je porządnie wytrzepać!
Słodkie zakończenie – kreteńskie desery
Kreteńczycy mają słabość do słodyczy, ale ich desery różnią się od tych, które znamy z kontynentalnej Europy. Zapomnij o ciężkich tortach czy kremowych ciastkach. Tutaj królują miód, orzechy i… ser!
Absolutnym numerem jeden jest kalitsounia – małe pierożki nadziewane słodkim serem mizithra, posypane cynamonem i skropione miodem. Najlepsze jakie jadłam, były w małej piekarni w Agios Nikolaos, gdzie starsza pani robiła je według receptury swojej babci. Kiedy zapytałam o przepis, tylko się uśmiechnęła i powiedziała: „Przyjeżdżaj co roku, będę dla ciebie piec”. I wiecie co? Chyba wezmę ją za słowo!
Innym deserem wartym grzechu jest loukoumades – małe pączki maczane w syropie miodowym i posypane cynamonem i orzechami. A do tego koniecznie grecka kawa – gęsta, mocna, parzona w tygielku zwanym briki. Pierwszy łyk to szok, drugi to przyzwyczajenie, a trzeci to miłość na całe życie!
Kreteńska kuchnia to prawdziwa uczta nie tylko dla podniebienia, ale i dla duszy. Proste składniki, wielkie smaki i jeszcze większa gościnność mieszkańców tej magicznej wyspy sprawią, że każdy posiłek zamienia się w niezapomniane doświadczenie. Więc gdy już nasycisz oczy błękitem morza i złotem plaż, daj się porwać kulinarnej przygodzie. Kreta czeka, by Cię nakarmić – dosłownie i w przenośni!